ابن یمین فریومدی؛ شاعر اخلاق و زندگی

به گزارش تور فرانسه، امیر فخرالدین محمود بن یمین فریومدی شاعر ایرانی قرن هشتم هجری است.

ابن یمین فریومدی؛ شاعر اخلاق و زندگی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

امیر فخرالدین محمود بن یمین فریومدی شاعر ایرانی قرن هشتم هجری است.

پدرش، امیر یمین الدین، مردی ادیب، فاضل و شاعر بود و در دستگاه خواجه علاءالدین محمد فریومدی، صاحب دیوان و وزیر خراسان، به پیشه استیفا و طغرانویسی روزگار می گذرانید و به همین سبب به طغرایی معروف بود. تاریخ به دنیا آمدن ابن یمین به درستی روشن نیست اما از برخی شعرهای او برمی آید که سال تولد او در حدود 685ق است.

ابن یمینی کودکی اش را در زادگاه خود فریومد از نواحی بیهق، سبزوار کنونی، سپری کرد. در همان جا به فراگیری مقدمات علوم پرداخت و احتمالاً در همین دوران بود که به گفته خود در علوم معقول و منقول چیره دست شد. پدر ابن یمین در پرورش طبع شاعری او مؤثر بود و از روزگار نوجوانی فرزندش با او مشاعره و مناظره می کرد. چنین می نماید که میان پدر و پسر مکاتبه های شعری در این دوره برقرار بوده و مناظره میان آنها شهرتی داشته است.

ابن یمین در جوانی مدتی را به پیشه دیوانی و طغرانویسی گذراند. نخست، مانند پدر در دستگاه خواجه علاءالدین به کار پرداخت. پس از درگذشت سلطان ابوسعید بهادرخان، او نیز همراه خواجه علاءالدین وزیر به دربار طغای تیمور پیوست و چند سالی را در استرآباد گذراند. با بالا دریافت کار سربداران و کشته شدن خواجه علاءالدین وزیر در جنگ با آنها در 742ق، ابن یمین به سبزوار رفت و به خدمت وجیه الدین مسعود، امیر سربداران درآمد و با او در جنگی شرکت کرد که میان سربداران و ملک معزالدین حسین کرت، فرمانروای هرات در 743ق در زاوه (تربت حیدریه کنونی)، درگرفت.

امیر مسعود در این جنگ شکست خورد و از میدان گریخت. دیوان گردآوری شده ابن یمین نیز در این جنگ ناپدید شد. خود او نیز اسیر و به حضور ملک حسین برده شد. ملک حسین از او دلجویی و وی را آزاد کرد. پس از آن قطعه ای در تأسف بر از دست رفتن دیوان خود و مدح ملک حسین سرود و به او عرضه داشت.

ابن یمین چند سالی در خدمت سلطان هرات گذراند و قصیده هایی در مدح او و برخی بزرگان دربار او سرود. انتها به زادگاه خود، فریومد، بازگشت و در مزرعه پدری که میراث او بود، ساکن شد. با آنکه از دستگاه امیران و پادشاهان دوری گزیده بود، به امیران سربدار ارادت می ورزید و از لطف و توجه خبرنگارانن بهره مند می شد و در مدح بیشتر خبرنگارانن، از جمله وجیه الدین مسعود و نجم الدین علی مؤید، آخرین امیر سربداران، قصیده هایی سرود.

گویا ابن یمین در جوانی به جرجان سفر کرده بود و چندی نیز در تبریز و سلطانیه و عراق بود. ابن یمین در تبریز در دستگاه غیاث الدین محمد، پسر خواجه رشیدالدین فضل الله و وزیر سلطان ابوسعید، در عراق در دستگاه خواجه سعدالدین مسعود، از امیران خاندان اینجو، خدمت می کرد. از سروده های او برمی آید که زندگی در تبریز، سلطانیه و عراق به خوشی و آسودگی نمی گذشته و قدر و ارزشش را به خوبی نمی شناخته اند.

گویند در 754ق، هنگامی که خواجه یحیی کرّابی، امیر سربداران برای دیدن طغای تیمور به استراباد و مازندران رفت، ابن یمینی نیز همراه او بود. در این سفر که به احتمال بسیار آخرین سفر او از فریومد است، قصیده هایی در مدح ممدوح دیرین خود سرود و از دوستی میان امیر سربدار و طغای تیمور اظهار شادمانی کرد، اما در همین سفر بود که در مجلس جشنی طغای تیمور را، به اشاره خواجه یحیی با ضربه کارد کشتند. ابن یمین پس از این واقعه به فریومد برگشت و تا انتها زندگانی در مزرعه خود انزوا گزید و به ندرت قصیده ای در مدح کسی می سرود. با این همه، در آغاز پادشاهی خواجه نجم الدین علی مؤید، به سبب فضایل اخلاقی و دانش دوستی او، در چند قصیده او را مدح گفت.

وفات ابن یمین را در 769ق گفته اند. او در کنار مزار پدرش یمین الدوله طغرایی به خاک سپرده شد.

مجموعه اشعار ابن یمین در دیوان او گرد آمده است. این دیوان دربردارنده قصیده ها، غزل ها، قطعه ها، رباعی ها، چند ترجیع بند، ترکیب بند، مسمط، مخمس، مستزاد، چند مثنوی، برخی ماده تاریخ ها و چیستان هاست. اثر دیگر ابن یمینی نمونه هایی از منشآت اوست که تعدادی از آنها در فرائد غیاثی و برخی از نسخه های دیوان او دیده می شود. چنان که پیش از این گذشت در 743 دیوان او به غارت رفت. او 10 سال بعد، آنچه را که در یادها و در جرائد افاضل نامدار و سفائن امائل روزگار از اشعارش به دست می آمد، گرد آورد و سروده های سال های بعد را نیز بدان افزود و دوباره دیوانی مرتب کرد.

قصیده های برجای مانده او بیشتر در ستایش امیران سربدار، علاءالدین وزیر، طغای تیمورخان و ملک معزالدین کرت است. نام برخی از بزرگان آن روزگار خراسان نیز در قصیده ها و قطعه ها و ماده تاریخ های او دیده می شود. درون مایه غزل های او عاشقانه است. گه گاه اشاره های اخلاقی و عرفانی هم در آنها دیده می شود.

از مثنوی های ابن یمین یکی کارنامه است که در 741ق، یک سال پیش از کشته شدن خواجه علاءالدین وزیر، زمانی که ابن یمین در دستگاه طغای تیمور به سر می برده، سروده است که مانند کارنامه بلخ حکیم سنایی، وصف حال خود شاعر است. دو مثنوی دیگر به نام چهارپند نوشیروان و انوشیروان و مؤبدان سخنان پندآمیزی منسوب به انوشیروان است درباره آداب زندگی، تدبیر زندگی، راستی و رادی و نیکوکاری به وزن و سبک شاهنامه.

مثنوی دیگر او مجلس افروز است با درون مایه عرفانی و در بیان صفات و کیفیت عشق و رسیدن به مقام وصال و شرح احوال آن. همچنین ابن یمین مثنوی دیگری دارد در بیان شرایط طلب و فنای طالب در مطلوب و منظومه موقوف القوافی که از انواع بسیار نادر شعر فارسی است خطاب به علاءالدین وزیر و شکایت از بی توجهی او به شاعر.

شهرت ابن یمین بیشتر به سبب قطعه های اوست که درون مایه اخلاقی و اجتماعی دارند. بیشتر آنها ابیاتی روان و بی تکلف دارند و خواننده را به کار و کوشش و قناعت تشویق کرده، به دوری از آزمندی، زیاده خواهی، ذلت و خواری فرامی خواند. قطعه های ابن یمین در عین کوتاهی و سادگی، آیینه روشنی از اوضاع و احوال بی سامان و پریشانی های اخلاقی و اجتماعی و سیاسی روزگار پرآشوب اوست. در مواردی سخن او با کنایه ها و طنزهای تند و شکایت های تلخ از نامردمی و پستی و قدرناشناسی ابنای روزگار همراه است. سخن ابن یمین از نظر انسجام و سادگی و روانی ممتاز است.

گزیده ای از قطعه های او، حدود 159 قطعه، نخستین بار در وین، در 1852 همراه با ترجمه آلمانی چاپ شد. چاپ دیگری از قطعه های او در 1865 در کلکته انجام شد، گزیده دیگری از قطعه های او (100 قطعه) نیز به کوشش رادول در 1933 همراه با ترجمه انگلیسی در لندن به چاپ رسید.

در ایران، رشید یاسمی در 1303ش کتابی به نام احوال ابن یمین و چند سال پس از آن در 1317 دیوان او را نیز منتشر کرد. سعید نفیسی در 1318ش قطعه ها و رباعی های ابن یمین را همراه با مقدمه به چاپ رساند. کلیات اشعار ابن یمین به تصحیح حسینعلی باستانی راد نیز منتشر شده است.

4104/

منبع: خبرگزاری دانشگاه آزاد آنا
انتشار: 23 مرداد 1399 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: tour-france.ir شناسه مطلب: 569

به "ابن یمین فریومدی؛ شاعر اخلاق و زندگی" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "ابن یمین فریومدی؛ شاعر اخلاق و زندگی"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید