هدف ابن سینا در رساله الطیور نجات انسان از طریق تعقل است - تور فرانسه

محبتی گفت: معانی رمزآلودی در رساله الطیور ابن سینا وجود دارد که جوینده دانا دنبال می کند تا به دریافت درستی از آن ها برسد. در رساله الطیر ابن سینا راه نجات انسان در سه چیز است. پرندگان ابن سینا نمی خواهند بفرایند که شاه را ببینند می خواهند به آزادی برسند و نهایت سعی مرغان در رساله الطیر ابن سینا بند برداشتن از پا است، راه نجات بند است و شیوه رسیدن به آزادی تعاون و عمل اجتماعی است. ابن سینا برای رهایی انسان پیش از آن که فنا و خودگرایی را توصیه کند می گوید نخست باید به متن جامعه بروید و به کمک هم همدیگر را آزاد کنید. این نکته مهم در تفکر ابن سینا است. رکن دوم این که شما در عالم خیال نمی توانید به آزادی برسید و در پهنه عمل اجتماعی از طریق تعقل می توانید نجات یابید. مساله سوم اینکه وقتی شیوه رهایی را پیدا کردید برگردید به جماعت و متن جامعه و با تعقل و تعاون و مسئولیت پذیری راه نجات را پیدا کنید.

محمد غزالی از اعجوبه های روزگار بوده است

وی اضافه کرد: در داستان رساله الطیور برادران غزالی بین محققان اختلاف است که این رساله الطیور را محمد نوشته و احمد به فارسی برگردانده و یا برعکس. قالب رای متفکران این است که اصل رساله برای محمد بوده و از اعجوبه های روزگار بوده است. وی چیزی حدود 230 کتاب نوشته که اگر بخواهیم دقیق بررسی کنیم روزی 25 صفحه مطلب با موضوعاتی از قبیل فقه تا کلام و نقد فلسفه نوشته است. این روح متحرک باید به اسماعیلیه جواب می داد و مخالفان حکومت را مجاب می کرد. این موجود متحرکِ عجیب و باهوش اما سرگردانِ غزالی نمونه خوبی برای این مساله است. محمد غزالی در 38 سالگی پنهان می شود که باید بدانیم آیا از ترس بوده است؟ چون ملکشاه و نظام الدین را ترور کرده بودند یا از مسایل دنیا سیر شده و فرار کرده است. وی از تدریس در مدرسه نظامیه کناره گیری می کند و در کوه های لبنان و شام 10 سالی خلوت می کند و احیا علوم الدین را می نویسد. همین بلایی که غزالی سر مخالفان خود آورد آخر سر خودش آمد زیرا جامعه ای که با عقلانیت بزرگ نشود آخر گریبان کسی را می گیرد که عقلانیت گویی کرده است. مردی که همه عمرش را گذاشت برای دفاع از خلافت عباسی و فضایح الباطنیه و فضائل المستظهریه را نوشت.

محبتی بیان نمود: وقتی جامعه عقلانی بار نمی آید با وجود همه این کناره گیری ها و عزلت های غزالی به خانه او می آیند و دنبال قتل او هستند. ببینید کوبیدن بنیادهای عقلانی بر سر مردم چه می آورد؟ متنی که اکنون به زبان فارسی در دسترس است و استاد احمد مجاهد آن را تصحیح کرده و در مجموعه غزالی آورده کمی اشعار فارسی و زبان آن را گسترده کرده و توسعه داده است. مرغانی جمع می شوند و می گویند جامعه ای که پادشاه ندارد جامعه نامتشنج است همان طور که مورچه ها و زنبور عسل پادشاه دارند ما هم باید پادشاه داشته باشیم. باید برویم و پادشاه را پیدا کنیم. پادشاه در کوه قاف است، جایی بسیار دور و راهش پُر از دریاهای آتش و دره های بی فریاد و کوه های بسیار بلند است. مرغان به جای این که از سختی راه بترسند بیشتر مشتاق می شوند. غزالی می گوید علت اشتیاق آن ها منع کردن از چیزی است که وقتی آدمی را منع می کنی به سوی آن می فرایند. علت سفر مرغان در رساله الطیر دو چیز است: دیدار ملک و منعی که همدیگر را می کنند نه طلب آزادی و رهایی از بند.

منطق الطیر عطار ترکیبی از رساله الطیور ابن سینا و برادران غزالی

وی اضافه کرد: دانستن این نکته ضروری است که قالب ها و سبک های ادبی در هر جامعه ای به کدام سمت است و چه چیزی را اثبات می کند؟ پراکندگی عجیب شکل شعر در عصر صفوی نشانه چیست؟ در حالی که همه دم از وحدت می زنند سلطه یافتن غزل در عهد عراقی و مردن قصیده به چه دلیل است؟ همچنین پا نگرفتن شعر نیمایی در عهد ما برای چه بوده است؟ این ژانر و نوع ادبی رساله الطیرها خود به خود به وجود نمی آید بلکه یک تفکر بزرگ اجتماعی پشت آن است که با تفکر حکومتی گره می خورد. به عبارت ساده تر تمام اشکال ادبی زاده دو نیروی همسان است: حکومت و جامعه؛ ایده و حکم. مرغان غزالی ها به اهداف خود رسیدند و دور تخت ملک خدمت و عبودیت می کنند و شادان هستند.

محبتی بیان نمود: منطق الطیر عطار ترکیبی است از رساله الطیور ابن سینا و رساله الطیر برادران غزالی. مرغان جمع می شود در یک محل فرضی و می گویند ما پادشاه می خواهیم و پادشاه ما سیمرغ است. سیمرغ در کوه قاف است و کوه قاف بسیار دور است و باید راهنما انتخاب کنیم. این شبیه درس ابن سیناست و پرنده طوق دار راهنما است، در رساله برداران غزالی راهنما ندارند و هر کسی اول خودش را معرفی می کند و هدهد می گوید من راهنما باشم، قرعه می زنند و به نام هدهد می افتد و به سوی سیمرغ راه می افتند. مرغان مسائل خود را مطرح می کنند و هدهد به آن ها پاسخ می دهد. هدهد شوق دیدار سیمرغ را در آن ها زنده می کند راه می افتند و از هفت مرحله می گذرند. عطار هفت کوه را به هفت وادی تبدیل کرده است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، غیرت، فقر و فنا.

وی اضافه کرد: دیالوگ محوری داستان عطار از همه چیز قشنگ تر است. رساله الطیور ابن سینا بر پایه دیالوگ می چرخد اما رساله الطیر غزالی خیلی دیالوگ ندارد جز ابتدای متن. عطار ذوق نشان می دهد و با توجه به جایگاه عدد 7 در فرهنگ ایرانی اسلامی به همین عدد بسنده می کند. این که عطار طرح را بر مبنای عدد هفت می ریزد و چرا از عشق و طلب آغاز می کند و به فنا می رسد بسی ارزشمند است زیرا بسکمک از توبه و برخی از اراده آغاز می کنند. چرا عطار عشق را پیش از معرفت قرار داده زیرا خود عشق معرفت می آورد نه اینکه معرفت عشق بیاورد. عشق محصول معرفت نیست. آیا اگر روزی زیبایی از بین رفت عشق از بین رفته است؟ عشق به تمامیت محصول تعلق می گیرد حتی به بدی هایش. عشق دوست داشتن بدون دلیل است نه اینکه دلیل نداشته باشد بلکه بالاتر از دلیل است.

باشکوه ترین پرنده نامه های تاریخ بشر را عطار پی ریزی می کند

محبتی بیان نمود: شاهکار عطار این است که بعد از توحید به حیرت می رسد. شاهکار عطار در طرح منطق الطیر نهادن وادی حیرت بین توحید و فناست. در تمام طرح نامه های سلوکی ما حیرت نیامده است. نه خواجه عبدالله و نه جنید و ذوالنون و قشیری و بزرگان گذشته هیچ کس مقامی به عنوان حیرت نمی آورد. عطار با کل هستی مشکل دارد و با خودش مشکل دارد و این به معنی بد نیست بلکه به معنی این است که به دنبال پاسخ آرام کننده ای است. عطار به فقر و فنا می رسد که یکی است فقر یعنی نیستی و نداشتن به معنی گدایی نیست فقر یعنی نیست شدن و فنا شدن.

وی اضافه کرد: مرغان این هفت وادی را طی می کنند و به درگاه سیمرغ می رسند حاجب و چاوش سیمرغ می آید و می بیند مرغان خسته و درمانده هستند و می گویند طالب حضرت سیمرغ هستیم. ای پادشاه عشق تو ما را به اینجا کشانده و ما دردها کشیده ایم و کشته ها داده ایم تا به حضور شما رسیدیم. مرغان ناامید می شوند اما هوشمندی عطار به تعبیر هانری کربن این است که معبر تشرع را باز می کند و به انسان می فهماند که بدون سیمرغ هیچ اتفاقی نمی افتد، ترفندی به کار می برد که انرژی رفته آن ها را به آینه ای تبدیل می کند که قدرت خود را درون آن ببینند و می گوید ای از هوش رفته ها نیاز نبود که این همه راه بیایید سیمرغ خود شما هستید. هنر عطار در این است که آزادی و عبودیت و هر چیزی امری بیرونی نیست و باید چشم دل باز کنی که جان بینی آنچه نادیدنی است آن بینی. یا این که سیمرغ خود شما هستید: ای قوم به حج رفته کجایید کجایید، معشوق همین جاست بیایید بیایید

آیا مرغان می توانند مثل هم نگاه کنند؟ آیا او برای ما آینه است و ما برای او آینه هستیم؟ اشکالات بسیار اساسی که با نوشتن این همه کتاب به این مساله توجه نشده است. جامی در اشعه اللمعات از قول ابن عربی آورده که نمی شود این حادثه رخ بدهد که هم ما، ما باشیم و او خدا و هم این که آینه باشد برای ما و ما آینه باشیم برای آن ها. آیا سی تا مرغ با سی ظرفیت مختلف می توانند یک چیز را مثل هم ببینند؟ پس تفاوت ظرفیت ها چه می شود؟ تفاوت سلوک ها چه می شود. باید بدانیم که تفکرها با هم مختلف هستند.

محبتی بیان نمود: یکی از باشکوه ترین و زیباترین پرنده نامه های تاریخ بشر را عطار پی ریزی می کند. اگر بخواهیم مقایسه اجمالی کنیم. هدف مرغان ابن سینا رسیدن به آزادی و رهایی از بند است و هدف مرغان غزالی رسیدن به ملک و عبودیت و خدمت و هدف مرغان عطار رسیدن به یگانگی و وحدت است. بنیان فکری این سه چیست؟ ابن سینا در پی همبستگی اجتماعی و رهایی انسان به دست خودش است که نجات از طریق خود امکان پذیر است و ملک ما را نجات نمی دهد. عمل نجات از درون صورت می گیرد و به بیرون می آید. نجات از تعاون عقلانیت و مسئولیت پذیری صورت می گیرد.

در رساله ابن سینا انسان به نجات از طریق تعقل می رسد

وی اضافه کرد: مرغان غزالی هدفشان عبودیت مطلق است و در کنار تخت سلطان عنقا به خاک می افتند همان طور که باید در مقابل خلیفه بغداد به خاک بیفتد چون غزالی متفکر دستگاه خلافت و تئورسین دستگاه خلاقت است باید طرح نامه بریزد که مردم در برابر سلطان به خاک بیفتند و مرغانی که راه می افتند و به اوج کمال می رسند خاکساری در برابر سلطان و عبودیت در مقابل مطلق است. نمی گوید بروید و به آزادی و رهایی برسید زیرا باید پایه های قدرت خلافت از طریق تفکر ادبی محکم باشد. تفکر و سلطه اشعری تار و پود فرهنگ ما را دربرگرفته است. غزالی می خواهد همین را تاکید کند.

این استاد ادبیات دانشگاه گفت: رساله الطیور ابن سینا را سهروردی به فارسی برگرداند و خدمت بسکمک به ما کرد. تا چندی پیش فکر می کردند این رساله برای شیخ اشراق است اما هانری کربن با توجه به نسخه هایی که پیدا کرد می گوید این رساله برای ابن سیناست که سهروردی ترجمه کرده است. در رساله ابن سینا هدف این است که انسان به نجات از طریق تعقل برسد و در رساله الطیر غزالی این است که انسان پای تخت بیفتد و عبد بشود و در منطق الطیر عطار هدف نهایی این است که من و او یگانه شویم. این یگانه شدن باعث تحکیم سلطه جباریان می شود یا فروپاشی.

وقتی می گوییم سلطان بالا است و رعیت پایین، به خاک افتادن را نشان می دهد و یا این که خدا خالق مطلق و انسان مخلوق مطلق است، همان رابطه است اما اگر آن ها را برابر کنیم که خدا در هستی جز از طریق خلقش امکان ظهور ندارد شاهکار عطار این جاست. اندیشه عطار این است که دنبال همان هدف ابن سینا است رهایی آدمی اما نه از طریقتفردبلکه از طریق وحدت. آیا این امکان پذیر است؟ آرمان شهر عطار در منطق الطیر چیست آیا سعادت از طریق تفرد امکان پذیر است و یا از طریق فنا و اتحاد؟ یا انسان باید برشود به متن اجتماع و سفر بالحق من الحق.