پشت پرده خواستگاری نادرشاه از ملکه روسیه! - تور فرانسه

همراه دور زمین باشید و با تور روسیه ارزان از کاخ کرملین دیدن کنید و در شهرهای زیبای مسکو و سوچی گشتی بزنید و خاطرات زیبایی برای خود رقم بزنید.

جواد نوائیان رودسری| زنده یاد دکتر عبدالهادی حائری، استاد فقید تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد، کتابی ارزنده به نام نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب دارد که بسیار خواندنی و عبرت آموز است.

او در همین کتاب، با استفاده از منابع تاریخی دست اول، گزارش هایی را درباره نحوه برخورد و سیاست رایج فرمانروایان ایران با حکومت های اروپایی، از قرن شانزدهم میلادی به بعد ارائه نموده و کوشیده است راه های نفوذ استعمارگران به سرزمین ایران را واکاوی کند.

یکی از دوره های تاریخی که توسط او مورد آنالیز قرار گرفته، دوره افشاریه است که به واسطه قدرت و توانمندی نظامی نادرشاه، جنبه های مثبت و منفی فراوانی در آن قابل احصاست. نادرشاه دوران سلطنت خود را عموماً در نبرد گذراند و تقریباً سالی نبود که وی در آن به جنگ مبادرت نورزیده یا در تدارک آن نبوده باشد.

او برای پیشبرد نقشه های خود، از تمام ظرفیت های ممکن بهره می برد و البته، پیشنهاد ازدواج یکی از این ظرفیت های بالقوه بود!

تعامل با روسیه

یکی از دغدغه های همیشگی نادرشاه، تقابل با ارتش عثمانی در مرز های غربی ایران بود. هر چند که او بیشتر کوشش می کرد این مشکل را با روش های دیپلماتیک حل و فصل کند، اما به دلیل ادعا های طرف ها بر سر مناطق مرزی، در بیشتر مواقع از نبرد گریزی نبود.

در چنین شرایطی، نادرشاه کوشید از ظرفیت نظامی اروپایی ها که همیشه از اقتدار دولت عثمانی واهمه داشتند، به نفع خود بهره گیرد. در این زمان، مناقشات میان روسیه تزاری و امپراتوری عثمانی اوج گرفته بود و دو قدرت در اطراف دریای سیاه دایم به یکدیگر چنگ و دندان نشان می دادند.

در همان حال، یورش مداوم عثمانی ها به صفحات شمال غربی ایران و کوشش برای تسلط بر قفقاز، باعث شد که نادرشاه دایم درگیر بیرون راندن آن ها از این منطقه باشد.

روس ها هم که برای دفع خطر حمله عثمانی ها از قفقاز به یاری نادر سخت محتاج بودند، باب مراوده محبت آمیز را با وی گشودند و حتی اعلام کردند که حاضرند سرباز و مهمات در اختیار وی قرار دهند تا از آن ها برای مقابله با عثمانی ها استفاده کند.

این وعده، البته چند بار جامه عمل به خود پوشید و یک بار در بحبوحه هجوم عثمانی ها به دربند قفقاز، پنج هزار سرباز روس به ارتش نادرشاه ملحق شدند و به او در جنگ یاری کردند. این موضوع مقدمه ای برای ورود بیشتر دیپلمات ها و بازرگانان روسی به ایران بود.

ماجرای یک درخواست ازدواج عجیب

دورانی که نادر روابط سیاسی و تجاری خود را با روسیه گسترش داد، مصادف با سرانجام دوران اغتشاش در حکومت تزار ها بود. پس از مرگ پتر اول در هشتم فوریه 1725 (بهمن 1103 خورشیدی)، روسیه پنج سال را در کشمکش های مربوط به انتقال قدرت گذراند؛ کاترین اول، همسر پتر، دو سال و پس از او، پتر دوم که در سنین نوجوانی بود، سه سال حکومت کرد و درگذشت.

در سال 1730 (1108 خورشیدی)، قدرت به آنا ایوانوا رومانُف، ملکه مقتدری رسید که حکومت 10 ساله او، ثبات سیاسی و نظامی لازم را در روسیه ایجاد کرد و این قدرت دریافت، با اوج گیری اقتدار نادرشاه همزمان شد. روابط میان فرمانروای افشاری و ملکه تزاری به تدریج و با تعاملات نظامی رخ داده بیشتر شد.

با این حال، اطلاعات نادرشاه درباره ملکه روسیه زیاد نبود. تا آن که یک بار، هنگامی که جمعی از بازرگانان روس به دربار او آمده بودند، اطلاعاتی درباره آنا ایوانوا به دست آورد. طبق گزارش میرزامهدی خان استرآبادی، در حین حضور نواب صاحبقران از جماعت تجار [روس]و احوال و پرسش پادشاهی آقا بانو (منظور آنا ایوانواست) نمودند که زن چگونه پادشاهی می نماید و ارکان دولت او چگونه خدمت می کنند؟

ایشان گفته بودند که پادشاهی ما به ارث می باشد؛ از زمان عیسی تا حال آباء و اجداد ما ذکوراً و اناثاً خدمت آن درگاه می کنند؛ خواه زن باشد و خواه مرد که از ما طایفه خللی راه نمی یابد.

پس از این مصاحبه نادر موضوع خواستگاری از ملکه روسیه را مطرح می نماید: نواب صاحبقران فرمودند که چه شود که بین ما و آن عقد ازدواج رو نماید که دولت یکی شود. تجاران عرض [کردند]که مژده بهتر از این نمی باشد.

بی تردید طرح موضوع خواستگاری از ملکه روسیه، بدون پیش زمینه ذهنی نبوده است؛ نادر پیش از آن، در پی تجهیز قشون و ایجاد نیروی دریایی در دریای خزر بود و حتی یک انگلیسی به نام جان التون را مأمور ساخت ناو جنگی در این دریا کرد.

بنابراین، طرح مسئله خواستگاری، آن هم زمانی که سطح روابط میان دو کشور در همه زمینه ها افزایش یافته بود، ارتباط مستقیمی با طرح های توسعه طلبانه نادرشاه در شمال دریای خزر داشته است. پاسخ بازرگانان روس، البته از سر چاپلوسی یا وحشت بود، اما ملکه روسیه برای پاسخ دادن به پیشنهاد نادرشاه، روش زیرکانه تری را به کار برد.

او در پاسخ نوشت: ما مملکت و خود را به هیچ وجه از تو دریغ نداریم، اما لازم مواصلت چنان است به مذهب حضرت عیسی (ع) که داماد وارد حجله ناز می شود. هرگاه شما اراده اتحاد و یگانگی دارید، باید چند یومی به عنوان دیدار وارد این دیار گشت و با هم نمک خورده، بعد الیوم نظر به خواهش شما معمول خواهم داشت.

و با این پاسخ، به طورتلویحی به درخواست نادر، جواب منفی داد. ظاهراً این خواستگاری فراتر از مبادله پیغام هایی که ذکر نموده ایم نرفته است. ایوانوا مدتی بعد، در سال 1740 (1119 خورشیدی)، بدرود حیات گفت و نادرشاه تا سال 1126 خورشیدی، هفت سال پس از مرگ ملکه روسیه، همچنان بر سریر قدرت باقی ماند.

منبع: روزنامه خراسان