تخریب کامل دو گورخمره تازه کشف شده در اهواز - تور فرانسه

سه شنبه 14 تیر 1401 خورشیدی بود که خبرها از کشف محوطه اشکانی حکایت کردند. این محوطه طی عملیات حفاری نفتی در محله فاز 4 کوروش در حدود 150 متری ساحل کارون در شهر اهواز بدست آمد. مشاهدات اولیه از داده های فرهنگی گورستان بیانگر کشف چندین گور خمره به رنگ نخودی واندود قیر طبیعی و بقایای انسانی است. این نوع تدفین که به نام تدفین گور خمره ای موسوم است از دوران نوسنگی برای دفن اموات و بویژه نوزادان و خردسالان استفاده میشد. اما اوج استفاده از این روش تدفین را میتوان در دوره اشکانیان مشاهده و پیگیری کرد.

مجتبی گهستونی (فعال میراث فرهنگی) با اشاره به آنکه حدود 10 روز از کشف محوطه موسوم به دوره اشکانی میگذرد، گفت: در حال حاضر یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و حراست شرکت نفت از این محوطه به صورت شبانه روزی مراقبت می نمایند. این درحالی است که شهرستان اهواز بیش از 3 ماه است فاقد یگان حفاظت میراث فرهنگی است. قرار دادن کانکست و وجود محوطه کارگاهی بواسطه فعالیت شرکت نفت در این منطقه شرایط حفاظت و حراست از این نویافته های اشکانی را سخت می نماید.

وجود گرد و خاک از یک سو و گرمای شدید هوا از دیگر سو، نگرانی هایی بابت شرایط این محوطه، اشیای کشف شده و البته استخوان هایی که در خمره ها قرار دارند، ایجاد نموده است. شاهد فرسایش شدید خمره ها و بقایای بجای مانده از تدفین ها هستیم. تصاویری که در اختیار داریم از زمان کشف و اکنون نشان از آن دارد که بعضی متلاشی و اکسیده شده اند و باید این شرایط آنالیز گردد. شاید اگر یک سایه بان برای این محوطه تعبیه میشد، این شرایط تا حدودی بهتر میشد.

او با تاکید بر آنکه اهواز تشنه انجام کاوش های باستان شناسی است، گفت: اهواز می تواند تبدیل به بهشت باستان شناسی خوزستان و حتی ایران گردد اما به آن بی توجهی شده و تنها بعضی اقدامات شناسایی و آنالیز باستان شناسی انجام شد. حتی کاوش های اجرا شده بدون خروجی خاصی انجام گرفت.

گهستونی با ابراز نگرانی از شرایط محوطه و عدم تعیین تکلیف برای آن گفت: احتیاج است کاوش نجات بخشی در این محوطه صورت گیرد البته نباید به حال خود رها گردد. باید کاوش باستان شناسی انجام گیرد. شاید شاهد شکل گیری نوعی ماراتن بین باستان شناسان برای کاوش در این محوطه باشیم اما این امر نباید تبدیل به پر کردن رزومه برای باستان شناسان گردد. باید خروجی کاوش کامل و جامع و تعیین باشد. نام شرکت نفت، بزرگ است و ممکن است بعضی از باستان شناسان برای بستن قراردادی سنگین دورخیز نموده باشند. بهتر است در انتخاب هیات باستان شناسی برای کاوش در این محوطه دقت زیادی صورت گیرد.

به گفته او، گورخمره ها و اسکلت ها هنوز در همانجا هستند چرا که موزه اهواز در حال ساخت است و جایی برای انتقال آنها در حال حاضر وجود ندارد. انتظار می رود برخورد خوب و البته سریع با این محوطه گردد تا از تخریب بیشتر جلوگیری بعمل آید.

مسائل تامین اعتبارات در پروپوزال ارائه شده از سوی استان

کوروش روستایی (رئیس پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) پیرامون تخریب کامل دو گورخمره تازه کشف شده در اهواز گفت: استان خوزستان پروپوزال مربوط به کاوش نجات بخشی را به پژوهشکده ارسال و ما نیز جواب آن را ارائه داده ایم و به نوعی میتوان گفت، مجوز کار صادر شده است. البته ایرادی در پروپوزال وجود داشت که باید حل و کار آغاز گردد. این کار ساده ایست. امور مربوط به حفاظت از محوطه های باستانی در مرحله نخست برعهده اداره کل استانهاست. پژوهشکده نیز امور پژوهشی را برعهده دارد.

او با تاکید بر آنکه برای آغاز کار کاوش نجات بخشی باید محل تامین بودجه تعیین باشد و بعد کار میدانی آغاز گردد، گفت: بدون بودجه نمیتوان چنین کاری را آغاز کرد. باید منبع اجرایی بودجه تعیین باشد و نمیتوان با حرف و بدون تعیین بودن منابع کار را آغاز کرد. هر باستان شناسی که صلاحیت انجام کار را داشته باشد با شرط تامین بودجه می تواند کار نجات بخشی را آغاز کند.

محوطه تسطیح شده

احمدرضا حسینی بروجنی (معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث و گردشگری استان خوزستان) با اشاره به آنکه محوطه کشف شده در محدوده محصور شده شرکت نفت قرار گرفته است، گفت: در محدوده 20 متری این محوطه چاه نفتی با قدمت بیش از 80 سال قرار گرفته است و این محوطه نیز طی جاده سازی و خاکبرداری و… حول این چاه های نفتی بدست آمد ضمن آنکه این محوطه به واسطه این فعالیت ها دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده و بسیاری از بخش ها تسطیح شده اند.

او ادامه داد: گویا به منظور احداث پل در جاده خاکی به چاه نفتی ختم میشد، بولدوزر با این گورخمره ها برخورد می نماید و کار متوقف شده است. کارشناسان ما در آنالیز های اولیه مطرح کردند که این محوطه احتمالا به اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانیان می رسد. نیروهای یگان حفاظت در محوطه مستقر شده اند و به صورت شبانه روزی کشیک می دهند تا دخل و تصرفی صورت نگیرد.

حسینی بروجنی با تاکید بر آنکه برای چنین محوطه هایی در مرحله نخست احتیاجمند حفاظت اولیه هستیم، گفت: از آنجا که گستره محدوده را نمی دانیم احتیاجمند دریافت مجوز از پژوهشکده باستان شناسی به منظور کاوش و نجات بخشی هستیم. پروپوزال آماده و ارسال شده است تا مجوزها دریافت گردد. شاید به علت تعجیلی که رخ داد پروپوزال با مشکل روبرو شده باشد و هنوز مجوزهای لازم را دریافت ننموده ایم. مکاتباتی نیز با اداره کل موزه ها جهت دریافت مجوز برای جابجایی و انتقال گورخمره های سالم و اشیای کشف شده به آزمایشگاه بازسازی اداره کل استان انجام شد.

او درخصوص برطرف مسائل پروپوزال ارسالی به پژوهشکده باستان شناسی نیز گفت: براساس توافقات اجرا شده تمام هزینه ها به وسیله شرکت نفت پرداخت خواهد شد، چرا که این محوطه در محدوده این شرکت قرار گرفته است و ورود و خروج به آن محدود است. ضمن آنکه شرکت ملی حفاری مجوز کار عملیاتی و عمرانی نداشت و مسئله حقوقی با آنها خواهیم داشت از این رو تمام هزینه ها را تامین خواهند کرد. بنابر توافقات اجرا شده، نیروهای کارشناسی و تامین و امکانات اولیه انتقال از میراث استان و نیروهای کارگری و ایاب و ذهاب به وسیله شرکت نفت تامین گردد. شاید در همان 80 سال پیش هنگام کار در این محوطه به آثار باستانی رسیده باشند اما به آن توجه نشد. اکنون نیز بواسطه برخورد بیل مکانیکی به این گورخمره ها ما متوجه وجود چنین محوطه ای شدیم.

او درخصوص شرایط حفاظت از یافته های اخیر گفت: شرایط محوطه به علت آنکه بارندگی نداریم و مشکل خاصی نیست، سعی کردیم با کاور کردن و پوشش خاک، از گورخمره های سالم حفاظت کنیم. به این شکل حفاظت اجرا شده. با توجه به آنکه بیل مکانیکی در محوطه کار میکرد، از 3 گورخمره بدست آمده، 2 گورخمره کامل تخریب شد. این محوطه کاملا زیر جاده قرار گرفته است و تحت العرضی قابل مشاهده نیست. احتیاج است تا محوطه کاوش و نجات بخشی گردد تا اگر گورخمره ها و اشیای دیگری در محوطه وجود داشته باشد شناسایی و حفاظت گردد. حتی احتمال می دهیم که یک گورستان در این محوطه حاصل گردد.

معاون میراث فرهنگی خوزستان، انجام کاوش و نجات بخشی در این محوطه نویافته را آغازی برای انجام کاوش های بیشتر در این استان دانست و گفت: امید است بتوانیم خروجی خوبی از این کاوش بدست آوریم و در پی آن بتوانیم محوطه را ثبت ملی کنیم. ضمن آنکه احتیاج است تا مقالات و مطالب بیشتری درخصوص باستان شناسی خوزستان و اهواز منتشر گردد. نخستین قدم ساماندهی وضع موجود است و بعد از دریافت مجوز از پژوهشکده بزودی کار را آغاز خواهیم کرد.